De val: tien jaar na de crisis

“Het najaar van 2008 was voor mij als journalist de meest waanzinnige nieuwsperiode ooit: elke dag viel er een nieuwe dominosteen. Nu, tien jaar na de crisis, blijkt dat die hele domino één grote thriller vormt. Dat verhaal brengen we in ‘De val’."
Michaël Van Droogenbroeck

Tien jaar later

Op 15 september 2008 ging de Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers failliet. Het was het begin van een gigantische en wereldwijde financiële crisis. De ene bank na de andere kwam in de problemen. Miljarden euro’s en dollars gingen in rook op. Michaël Van Droogenbroeck was erbij en bracht verslag uit op televisie, vanop de plaatsen in de wereld waar de klappen vielen, maar vooral ook in eigen land.

Nu, exact tien jaar later, blikt hij terug op een aantal sleutelmomenten van de crisis. Hij doet dat aan de hand van concrete en vaak diepmenselijke verhalen uit België en het buitenland. Hij zoekt de plaatsen op waar de crisis het hardst toesloeg: de Verenigde Staten, IJsland, Griekenland en Ierland. Maar ook in België liet het financiële debacle diepe sporen na. Michaël gaat dieper in op oorzaken en gevolgen en biedt zo inzicht in de economische toestand waarin we ons vandaag bevinden. Hij vraagt zich af of zo’n crisis opnieuw zou kunnen toeslaan? En hoe dan wel? Staat de euro(zone) op het spel door een mogelijk bankroet van Italië? En wat zou er gebeuren als de Chinese economie faalt?

Grote bankiers en kleine beleggers

De verhalen komen tot leven in nieuwe interviews met de ‘hoofdrolspelers’ van toen. Politieke en economische zwaargewichten vertellen hoe ze die dramatische periode beleefd hebben. Financiële toplui en beleidsmakers doen 10 jaar na de feiten hun boekje open en ze geven hun analyse, weg van de waan van de dag.

Zo praat Michaël onder meer met Yves Leterme (oud-premier België), Didier Reynders (oud-minister van financiën), Giorgos Papandreou (oud-premier Griekenland), Enda Kenny (oud-premier Ierland), Geir Haarde (oud-premier IJsland), Jeroen Dijsselbloem (ex-voorzitter Eurogroep), Etienne Davignon (ex-Fortis), Karel De Boeck (ex-Fortis), Jos Clijsters (Belfius, ex-Fortis), Jan Vanhevel en André Bergen (allebei ex-CEO KBC).

Daarnaast is er in elke aflevering ook aandacht voor de gevolgen van de crisis voor de ‘gewone man’, die alleen kon ondergaan: hoe heeft hij de crisis destijds beleefd en hoe gaat hij, vaak tot op vandaag,  om met de gevolgen?

Beelden uit het rijke VRT-archief illustreren de verhalen.

De analyse van de getuigen en nieuwe inzichten bieden ons een duidelijke kijk op de gebeurtenissen van de afgelopen jaren en de uitdagingen die op ons afkomen.

Aflevering 1: De bubbel barst - woensdag 12 september

“Vóór 2008 was het feest op de financiële markten”, zegt Gillian Tett, journaliste van The Financial Times. “Haast iedereen zag het helemaal zitten. Het geld was goedkoop, het vertrouwen groot. Veel bankiers droegen daartoe bij door creatieve manieren te bedenken om consumenten goedkoop geld te bezorgen. In Amerika lachten we dat zelfs kinderen, katten en honden een kredietkaart konden krijgen.” 

De Belgische banken maakten begin jaren 2000 grote opgang, maar aan hun glorierijke expansie kwam abrupt een einde toen in de Verengde Staten een huizenbubbel uiteenspatte en daardoor de val van zakenbank Lehman Brothers veroorzaakte. Michaël reist naar de VS en onderzoekt er de wortels van de wereldwijde financiële crisis.

“Ik herinner mij: voor die analisten was het nooit genoeg. Iedereen is toen eigenlijk zot geraasd door de jacht naar rendementen.”, aldus Karel De Boeck, bestuurder Fortis 1999-2008.

En toen het fout ging op de financiële markten, heeft ook de Amerikaanse overheid foute beslissingen genomen, meent Yves Leterme: “Als ik over één ding kwaad ben geweest, is het de zeer orthodoxe aanpak van de Amerikanen. Lehman Brothers laten failliet gaan was eigenlijk de cruciale beslissing. Had men toen een andere beslissing genomen, dan had de loop van de geschiedenis anders kunnen zijn.”

Aflevering 2 : Het failliet van de Belgische banken - woensdag 19 september

Bij de eerste Europese slachtoffers van de crisis waren de drie grootste Belgische banken: Fortis, KBC en Dexia werden ontmanteld. Het was een bijzonder hectische periode in de Belgische financiële wereld die tot op vandaag nog heel wat emoties losmaakt.

Didier Reynders: “In die tijd waren er toch een aantal aandeelhouders die dachten dat het niet waar was, dat hun bank toch nog een zekere waarde had. Maar dat klopte niet. Er was geen waarde meer.”

Yves Leterme: “Toen Fortis op de rand van het faillissement stond, vroeg ik op een bepaald moment aan Jean-Claude Trichet (voorzitter van de Europese Centrale Bank): Mijnheer Trichet, hoeveel tijd hebben we nog? Hij antwoordde: Tot vanavond, als de eerste beurzen opengaan in Azië.”

Aflevering 3 : IJsland bankroet - woensdag 3 oktober

In heel Europa kwamen landen op de rand van het bankroet te staan door dure reddingsoperaties voor hun banken. Tegen de achtergrond van de adembenemende, dramatische IJslandse landschappen, speelde zich ook een economisch en financieel drama af, vooral omdat de IJslandse bankensector veel te groot was voor dat kleine land. Door die IJslandse crisis werden ook Belgische spaarders van Kaupthing-bank getroffen. Het bancaire systeem en zelfs de grondwet van IJsland werden grondig hervormd om te vermijden dat het ooit nog eens zover zou kunnen komen.

Steingrimur Sigfusson, minister van financiën van IJsland van 2009 tot 2011: “We hadden een vrij normaal banksysteem, dat wellicht anderhalf tot twee keer zo groot was als onze economie. En plots groeide dat banksysteem tot tien keer de grootte van onze economie.”

Geir Haarde, premier van IJsland van 2006 tot 2009: “Wij waren niet verantwoordelijk voor Kaupthing. Het was een private bank. Wij waren alleen verantwoordelijk voor het wettelijke kader. Iedereen die geld belegde bij Kaupthing, deed dat op eigen risico en niet op dat van de IJslandse belastingbetalers.”

Steingrimur Sigfusson is het daar niet helemaal mee eens: “We mogen niet alleen de bankiers met de vinger wijzen, of de centrale bank of de financiële toezichthouder. We moeten ook naar de politiek kijken.”

Aflevering 4 : Grieks drama - woensdag 10 oktober

Banken redden zorgde voor torenhoge staatsschulden en dat duwde de Europese economie in een recessie. Griekenland bekende daarbovenop historisch gesjoemel met de begroting: hun staatskas was leeg. Hun lidmaatschap van de Europese muntunie brak zowel henzelf als de rest van Europa zuur op. Michaël praat uitgebreid met de Griekse hoofdrolspelers in deze tragedie. Zij waren destijds dagelijks te zien in het Journaal, en doen nu hun verhaal over hoe het er achter de schermen aan toe ging. Door de Griekse crisis kwam de solidariteit in de eurozone onder druk te staan, de euro kwam in het nauw en de eurocrisis was een feit. Ook in België zorgde dat voor een slachtoffer: de met Grieks staatspapier overladen bank Dexia kwam ten val.

Jeroen Dijsselbloem, voormalig voorzitter Eurogroep 2013-2018: “Ik ben vrij snel naar Athene gevlogen. Ik heb toen lang gepraat met Yanis Varoufakis (minister van financiën van januari tot juli 2015). Toen bleek dat hij een beeld had van de situatie en de onderhandelingspositie van Griekenland dat gewoon niet realistisch was.”

Aflevering 5 : De redding van de euro - woensdag 17 oktober

De Europese Centrale bank speelde een cruciale rol bij het redden van de euro en het overeind houden van enkele landen. Zo reist Michaël naar Ierland om er de heropstanding van hun economie te onderzoeken. De Ieren gingen door een heel diep dal maar onder meer dankzij de hulp van de ECB staat de economie er al bijna terug op het peil van vóór 2008, en dat zorgt al meteen voor nieuwe uitwassen…

Enda Kenny, ex-premier Ierland : “Het ergste moment was dat waarop de vroegere eerste minister en de minister van financiën een persconferentie gaven en aankondigden dat de trojka naar Ierland zou komen. Toen zij het podium verlieten, kwam de trojka in de plaats. Het voelde alsof we onze economische onafhankelijkheid opgaven.”

Claire Jones, journaliste Financial Times: “Er was een reële angst dat de Eurozone uit elkaar zou vallen.”

Jeroen Dijsselbloem, ex-voorzitter van de Eurogroep: “In de eerste vier jaar van de crisis heeft de Europese Centrale  Bank (ECB) eigenlijk heel weinig gedaan. Ze hebben de rente zelfs nog twee keer verhoogd.”

Herman Van Rompuy, voormalig voorzitter van de Europese Raad: “In de zomer van 2012 dreigde de euro zelf om te vallen. Dat doet Mario Draghi beseffen dat hij de Amerikanen moét volgen en de rente moét verlagen. Anders zal de zaak faliekant aflopen.”

Jan Smets, gouverneur Nationale Bank van België : “Het probleem is door Mario Draghi, voorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB), op magistrale wijze opgelost in de zomer van 2012. Hij zei: ‘Wat er ook gebeurt, de ECB zal de integriteit van de Euro waarborgen’”.

Aflevering 6 : Tussen schrik en hebzucht - woensdag 24 oktober

In deze laatste aflevering gaat Michaël samen met een aantal experts op zoek naar een antwoord op twee pertinente vragen over onze economie en welvaart. Waar moeten we ons zorgen over maken? Waar liggen economen nu van wakker? Maar ook: Waarom moeten we ons géén zorgen maken? En welke systemen en maatregelen zorgen ervoor dat een crisis zoals die van 2008 niet meer opnieuw kan gebeuren?

Een probleemland dicht bij ons is Italië. Daar ligt een tikkende bom onder de euro(zone) en dus mogelijk ook onder onze eigen economische welvaart. De derde grootste economie van Europa en de achtste van de wereld is heel ziek door een toxische mix van slechte economische indicatoren zoals een enorme staatsschuld, politieke instabiliteit, een demografisch probleem, enz. Michaël brengt het verhaal van enkele mensen die het aan den lijve ondervinden.

De val: tien jaar na de crisis is een coproductie van Canvas en Sylvester.