Er waren eens acht planeten. Of negen?

Hij wordt wel eens de David Attenborough van de ruimte genoemd, Brian Cox. En dat heeft zowel te maken met zijn autoriteit in zijn vakgebied als met het aanstekelijk enthousiasme waarmee hij dat op televisie aan de man brengt.

In de gloednieuwe vijfdelige BBC-reeks The Planets vertelt Cox - presentator, professor en voormalig popmuzikant - het verhaal van ons zonnestelsel.  En wat voor een verhaal! Drama, verrassende wendingen en kosmisch geweld. Met veel vuur verteld en op spectaculaire manier in beeld gebracht met baanbrekende visuele effecten, gebaseerd op de laatste wetenschappelijke bevindingen en de meest recente informatie van allerhande ruimtemissies.

Vanaf zondag 8 september om 20.55 u. op Canvas.

Kuifje in space

Brian Cox is deeltjesfysicus en geeft les aan de universiteit van Manchester. Hij werkt ook mee aan experimenten met de deeltjesversneller van het CERN in Genève. In een vorig leven was hij toetsenist bij de behoorlijk succesvolle band D:Ream. Maar wij kennen hem vooral als de kwikzilveren, Kuifjesachtige presentator van programma’s over wetenschap en astronomie. Canvas zond eerder onder meer zijn reeksen The Forces of Nature en Wonders of the Solar System uit. 

“De laatste tien jaar hebben ruimtemissies ons heel wat nieuwe dingen geleerd”, zegt Cox. “We dachten vroeger dat ons zonnestelsel een standaard systeem was zoals er duizenden andere zijn, maar ondertussen hebben we ontdekt dat dat helemaal niet zo is. Er zijn factoren die ertoe geleid hebben dat ons zonnestelsel zich op een unieke manier heeft ontwikkeld in de voorbije 4.6 miljard jaar. En dat beginnen we nu pas echt goed te begrijpen.”

Zo blijkt dat we van geluk mogen spreken dat de Aarde sowieso (nog) bestaat. Brian Cox: “Het zogenaamde ‘Grand Tack Model’ is een nieuwe theorie die ervan uitgaat dat de grote planeet Jupiter miljoenen jaar lang alle ruimtemateriaal om zich heen vernietigde terwijl hij zich meer en meer naar de zon toe bewoog. Maar gelukkig werd hij door de zwaartekracht van Saturnus in toom gehouden vooraleer hij ons kon bereiken.”

Een geluk bij een ongeluk

Dat er leven is op Aarde, is ook een kwestie van geluk. Vraag dat maar aan Mercurius, Venus en Mars. Die hadden op een bepaald moment dezelfde kansen als de Aarde om bewoonbare planeten te worden, maar vandaag is Mercurius een verschroeide, dorre planeet, Venus een op hol geslagen broeikas met een verschroeiende atmosfeer, en Mars een bevroren woestijn.

 Brian Cox vertelt het allemaal alsof hij er zelf bij was. En we geloven hem dus ook wanneer hij zegt dat ons geluk niet zal blijven duren. In de laatste fase van haar bestaan zal de zon door kernfysische fenomenen enorm in omvang toenemen en veranderen in een ‘rode reus’, die Mercurius en Venus zal opslokken. De Aarde zal misschien nog net ontkomen, maar de temperatuur zal zodanig toenemen dat het leven er onmogelijk wordt. Een geluk bij een ongeluk: dat zal nog een kleine 5 miljard jaar duren. Als we het ondertussen zelf niet om zeep hebben geholpen.

Om ons dat allemaal heel duidelijk te maken, illustreert Brian Cox zijn verhaal met adembenemende, maar soms ook apocalyptische beelden. Al vinden we hem ook geregeld terug op vulkanen en woestijnen en in bossen en boten om zijn punt te maken.

De Britse pers werd er zowaar lyrisch van:

Professor Brian Cox is back, radiating boyish enthusiasm like the sun warming the planets.”
​Evening Standard

“So staggering you go ‘whoa!’ every few seconds. The awesome vastness of time and space is laid out in its full, jawdropping incomprehensibility by Prof Brian Cox, the Attenborough of outer space.”
​The Guardian

“Brian Cox’s signature quality is inspiring in the viewer his sense of awe, wonder and thirst for knowledge.”
​Independent

“Mind‑blowing — just don’t ask me to explain it.”
​The Times

Aflevering 1 - A moment in the sun: the terrestrial planets

In deze eerste aflevering leren we meer over het ontstaan van Mercurius, Venus, de Aarde en Mars. Het zijn planeten die al heel hun bestaan moeten optornen tegen de krachten in het zonnestelsel. Vandaag is Mercurius een verschroeide, dorre planeet, Venus een op hol geslagen broeikas met een verschroeiende atmosfeer, en Mars een bevroren woestijn. Alleen op Aarde is er leven. Hoe komt het dat de Aarde heeft kunnen gedijen en de andere planeten niet? Dankzij ruimtemissies kunnen we achterhalen op welk moment het lot van deze planeten werd vastgelegd.

Aflevering 2 - The two sisters: Earth and Mars

Professor Brian Cox zet zijn ruimtereis verder en toont dat er vroeger twee blauwe planeten waren, Mars en de Aarde. De omstandigheden op Mars waren op een bepaald moment zelfs veel beter dan op Aarde, onze atmosfeer was giftig en onze oceanen zaten vol zuur. Een meteorietenregen transformeerde miljoenen jaren lang grote delen van deze twee planeten. Diep binnenin Mars koelde de gesmolten metalen kern snel af, waardoor het beschermende magnetische veld kracht verloor, de atmosfeer verdween door de zonnewind en het oppervlak volledig bevroor. Om de vraag te beantwoorden of er dan ooit leven was op Mars, wordt er een plan uitgewerkt om mensen naar de rode planeet te brengen, zodat wij op een dag misschien marsmannetjes worden.

Aflevering 3 - The godfather: Jupiter

In deze aflevering trekt professor Cox naar Jupiter, de planeet die zo groot is dat hij de andere planeten als dwergen doet lijken. Jupiter heeft als oudste planeet de geboorte van de Zon meegemaakt en sindsdien heeft hij met zijn enorme gewicht de andere planeten vormgegeven. Kort na zijn ontstaan kwam Jupiter steeds dichter bij de zon, en zorgde zo voor een astronomische chaos die leidde tot de planetoïdengordel. Gelukkig kon Saturnus, die andere reus, Jupiter tegenhouden voor alle planeten vernietigd waren. Tot op vandaag heeft Jupiter nog invloed op de andere planeten, zo ook op de Aarde.

Aflevering 4 - Life beyond the sun: Saturn

 Saturnus is het pareltje van het zonnestelsel, maar dat is het niet altijd geweest. In het begin was Saturnus een rare planeet vol rotsen en ijs. Later werd Saturnus getransformeerd in een gasplaneet die erg leek op zijn rivaal, Jupiter. Naarmate de gasplaneet groeide ging zijn rotsachtige aard verloren en verplaatste die zich naar de kern van de planeet, waar de temperaturen hoger oplopen dan op de zon. De hele planeet onderging een transformatie als gevolg van een van de manen die te dicht bij de planeet kwam te staan; hierdoor kreeg de planeet die voordien geen planetaire ringen had, er toch.

Aflevering 5: Into the darkness: Ice worlds

Professor Cox trekt naar de verste uithoeken van het zonnestelsel. Er werd lang gedacht dat Uranus de planeet was die het verste van de Zon ligt, maar met een telescoop is ook Neptunus ontdekt. In 1976 is Voyager 2 langs deze ijswerelden gestuurd en nadien duurde het tot in 2015, toen NASA’s New Horizons tot bij Pluto raakte. Weer veranderde alles wat we dachten te weten over deze verre wereld. Er werd namelijk ontdekt dat Pluto daar niet alleen is, er is een overvloed aan ijzige soortgenoten die onze visie over de uithoeken van het zonnestelsel helemaal op zijn kop zetten.

Meer over het najaar van Canvas.