Geert Mak: In Europa – reeks 2

In 1999 reisde de Nederlandse journalist, historicus en schrijver Geert Mak een jaar lang door Europa om een balans op te maken van de 20ste eeuw. Hij zocht naar plaatsen, sporen en mensen die konden getuigen van de voorbije eeuw, en tegelijk ging hij op zoek naar een het antwoord op de vraag hoe Europa er op de valreep van een nieuw millennium voor stond. Dat leverde een fascinerend boek op én een beklijvende televisieserie: In Europa.

In de tweede reeks van In Europa (een coproductie van VPRO en Canvas) trekt Geert Mak opnieuw door Europa en de Europese geschiedenis. De nieuwe serie pakt de draad bij het einde van de eerste reeks: in 1999. Het optimisme tijdens de eeuwwisseling heeft ondertussen plaatsgemaakt voor angst en verwarring na de aanslagen op de Twin Towers, de kredietcrisis, een toenemende stroom vluchtelingen en de steeds slechtere relatie met Rusland.

Elke aflevering begint met een gebeurtenis die Geert Mak als een keerpunt in de hedendaagse geschiedenis beschouwt, terwijl op dat moment niemand dat nog in de gaten had. Dat besef kwam pas veel later. Zo had de Franse piloot wiens vliegtuig in 1994 werd gekaapt met als doel het toestel op de Eiffeltoren te laten neerstorten, nooit bedacht dat terroristen vanaf dat moment een vliegtuig ook als wapen zouden kunnen inzetten. Na 9/11 weten we beter en de rest is geschiedenis.

In Europa - de geschiedenis op heterdaad betrapt laat ooggetuigen aan het woord die zonder dat ze het doorhadden middenin een belangrijke historische gebeurtenis belandden. Met hun persoonlijke verhaal kleuren zij de recente geschiedenis in. Geschiedenis die nooit ophoudt maar juist doordendert en ons in verwarring achterlaat. In die chaos probeert Mak orde te scheppen en de geschiedenis op heterdaad te betrappen zoals alleen hij dat kan.

Vanaf zondag 12 januari om 20.05 u. op Canvas.

Aflevering 1 De piloot die uit de cockpit sprong
​(terrorisme - Frankrijk / België)

Wat heeft de kaping van een Frans vliegtuig in 1994 te maken met de aanslag op de Twin Towers in 2001? Was 9/11 te voorspellen geweest als we beter hadden opgelet? Een zoektocht naar de voortekenen én de impact van terreur door moslimextremisten.

Het is 1994. Een vliegtuig van Air France met 220 passagiers wordt gekaapt in Algiers, Algerije. De enige eis van de kapers: naar Parijs vliegen. Veertig uur en drie executies later stijgt het toestel op. De piloten maken de kapers wijs dat er onvoldoende brandstof is om Parijs te halen en landen in Marseille. Daar eisen de kapers drie keer zoveel brandstof als nodig is voor een vlucht naar Parijs. Maar zo ver komt het niet. Commando's bestormen het vliegtuig en doden alle kapers. 

De co-piloot JP Borderie springt uit de cockpit om de kogels te ontwijken. Geert Mak zoekt hem op. Om te ontsnappen aan de kogelregen tijdens de bestorming van het vliegtuig, ​ wrong Borderie zich door een cockpitraampje en liet zich 7 meter vallen. Hij brak daarbij zijn elleboog en dij. Aan boord van het toestel werden 20 staven dynamiet aangetroffen. Dat bewijst volgens de inlichtingendiensten dat het de bedoeling was het passagiersvliegtuig als bom te gebruiken om de Eiffeltoren te vernietigen.

Geert Mak ontmoet ook Louis Caprioli, de veiligheidsman die voorkwam dat de Eiffeltoren van de aardbodem gevaagd werd, maar die het in zijn strijd tegen de bad guys niet zo nauw nam met de wet.

En wat te denken van ​ Faycal Cheffou. Hij werd in 2016 in Brussel hardhandig gearresteerd door een zwaar bewapende anti-terreureenheid. Hij werd aangezien voor 'de man met het hoedje', een van de aanslagplegers op Zaventem. Dat bleek een persoonsverwisseling, maar de kwade geur van verdachtmaking zou hij nooit meer kwijtraken.

Aflevering 2 De pop van Poetin
​(democratie of dictatuur - Rusland)

Wat doet het met een democratie als je niet meer om de machthebbers mag lachen? Was de leiderscultus rond Poetin te voorzien geweest? Het verbod op de razend populaire satirische poppenserie Koekli, waarin Poetin veelvuldig gepersifleerd werd, was in ieder geval een aanwijzing.

Spindoctor Gleb Pavlovsky schoof Poetin ooit naar voor als dé ideale president, maar werd later zelf koudweg aan de kant geschoven door zijn eigen creatie.

De scriptschrijver van Koekli, Victor Sjenderovitsj, doet uit de doeken hoe eerst zijn programma en toen hijzelf 'onschadelijk' werd gemaakt.

En de Poetin-Koeklipop zelf maakt graag een doorstart. Maar wie durft nog met hem te spelen?

Aflevering 3 Bankier achter tralies
​(de erfenis van de financiële crisis - Ijsland)

Was de ellende die het cowboykapitalisme in 2008 veroorzaakte te voorzien geweest? IJslandse bankiers sleepten in hun val Europese spaarders én hun eilandgenoten mee. De IJslanders pikten het niet. Zij stuurden, als enige land in de wereld, de bankiers naar de gevangenis.

Acteur Benedikt Erlingsson geeft met schaamrood op de kaken toe dat hij meeprofiteerde van de ongekende rijkdom, hoewel hij doorzag dat er iets niet klopte.

Bankier Elmar Svavarsson is net uit de gevangenis, maar nog steeds zonder enig schuldbesef over zijn eigen bijdrage aan het financiële debacle.

De Britse bankier Paul Moore vertrok nog voor 2008 bij zijn bank toen hij doorhad wat er gaande was en werd de paria van de financiële wereld.

Aflevering 4 : Zwijgen als een graf
​(De schaduw van de Balkanoorlogen - Bosnië)

Al werd de oorlog in 1995 beëindigd, Bosnië zit nog hopeloos vast in het verleden. Oorlogscriminelen zitten comfortabel op hun bestuurszetel en de massa zwijgt. Wanneer wordt de stilte doorbroken en kan er eindelijk begonnen worden met het schrijven van de geschiedenis?

In het provinciestadje Prijedor is Fikret nog altijd op zoek naar de lichamen van zijn 31 familieleden, allen moslims. Met een schep spit hij elk stukje grond om. De buren sluiten hun gordijnen. Hij denkt dat ze weten waar hij moet zoeken, maar iedereen houdt angstvallig de lippen op elkaar.

In Višegrad (Oost-Bosnië) staat hotel Vilina Vlas. Dit hotel is nu een toeristische trekpleister en luxe resort, maar werd tijdens de oorlog als martelhoofdkantoor gebruikt door de militie-eenheid Witte Adelaren. In het zwembad werden mannen gemarteld en vermoord en op de kamers werden tientallen vrouwen nachtenlang verkracht. Na de oorlog kregen de muren een nieuw likje verf, werd het zwembad grondig gereinigd en ging het hotel weer open alsof er niets was gebeurd. Via de YouTube-video's van twee Hongaarse toeristen en het interview met Ramza - één van de slachtoffers – wordt de geschiedenis van dit kuuroord langzaam zichtbaar.

Daut en Dane vochten allebei tijdens de oorlog: Daut aan de kant van de Moslims, Dane aan de kant van de Serven. Op een dag sluipt Dane door het bos als verkenner, ziet Daut en wil schieten. Maar Daut is sneller. Daut leeft jarenlang in de veronderstelling dat hij Dane heeft doodgeschoten, totdat hij hem in 2006 plots tegenkomt in het buurtcafé. Deze bizarre ontmoeting is het begin van een ongewone vriendschap tussen twee voormalige vijanden. Twee mannen die het niet eens zijn over het verleden, maar die elkaar vinden in het heden.

Aflevering 5 : The Love Bridge
​(Identiteit en migratie - Denemarken)

Terwijl iedereen kijkt naar Hongarije en Polen, is Denemarken al veel eerder een weg ingeslagen van populisme en protectionisme. Zelfs de Sociaal Democraten, die hun achterban zagen slinken, steunen anti-migratiebeleid. En dit beleid heeft ook zijn weerslag op Denen met een niet-westerse achtergrond. Hoe is het zo ver kunnen komen in Denemarken?

1 januari 2000: In zijn nieuwjaarstoespraak verzucht de sociaal-democratische premier Poul Nyrup Rasmussen dat 'het niet de bedoeling kan zijn dat Denen zich niet meer thuisvoelen in hun eigen land'. Hij belooft zijn landgenoten dat Denemarken geen multi-etnische samenleving zal worden. Het was het begin van een harde politiek, waarbij de Deense wetgeving inzake asielzoekers en vreemdelingen flink werd aangescherpt. Alles werd gericht op minder immigratie en het terugsturen van immigranten naar hun land van herkomst. Het Deense staatsburgerschap verkrijgen is door steeds strengere regels een kunst op zich geworden.

Wat gebeurt er als een Deen verliefd wordt op een niet-Deen? Het gebeurde met Jackie, die verliefd werd op de Fillipijnse Jennifer. Jennifer en haar kinderen uit een eerder huwelijk krijgen niet de Deense nationaliteit. Hun gezamenlijke zoontje Ethan weer wel... Het gezin woont daarom in Zweden. Het Zweedse Malmø, door de bekende brug verbonden met Kopenhagen, zit vol met Denen die een niet-Deense partner hebben. De Deense partner reist vaak noodgedwongen op en neer naar Denemarken, de niet-Deense partner probeert te integreren in Zweden, waar de toelatingseisen voor het staatsburgerschap veel soepeler zijn.

De inhoud van de andere afleveringen volgt later.

Bekijk hieronder het gesprek dat Phara De Aguirre vorige maand in De afspraak had met Geert Mak over zijn boek Grote verwachtingen, dat ten grondslag lag aan de nieuwe reeks.

Bij Klara maakte Nicky Aerts voor Pompidou een vijfdelige reeks met Geert Mak rond de thema's in zijn boek en de televisieserie. Je kan de hele radioreeks ook als podcast beluisteren. Meer informatie vind je hier.

Terug naar de overzichtspagina van Canvas in het voorjaar.