Nieuw op Canvas: Metissen van België

31 mei 2022 - Precies 60 jaar na de onafhankelijkheid van Rwanda en Burundi vertelt de driedelige documentaire reeks Metissen van België de onthutsende geschiedenis van meer dan 300 metissen uit de Belgische koloniale periode in Rwanda. De makers van de reeks doen dat aan de hand van het levensverhaal van drie van hen: Jaak, Paul en Jacqueline.

Als onwettige kinderen van een witte vader en een zwarte moeder werden ze door de Belgische overheid weggehaald bij hun moeder en in het internaat van Save in Rwanda geplaatst. Net voor de onafhankelijkheid moesten ze ook daar weg en werden ze halsoverkop naar België overgebracht.

Daar kwamen ze ontworteld en getraumatiseerd terecht in een adoptiegezin of een weeshuis. Het waren gebeurtenissen die hun hele verdere leven tekenden. Pas in 2015 kregen ze toegang tot hun officiële dossier en konden ze op zoek gaan naar hun roots.

Een productie van De Chinezen voor Canvas.

Metissen van België: vanaf dinsdag 21 juni om 21.20 u. op Canvas en VRT NU. (opgelet: gewijzigde datum)

De makers van Metissen van België zijn beschikbaar voor interviews. Onder meer researchers Ken Kamanayo en Laura Uwase. Ken is de zoon van cineast Georges Kamanayo, die zelf ook een ‘kind van Save’ was. ​ Voor een interview contacteer [email protected].

Lees verder onder de foto.

“Dieu a créé l’homme blanc et l’homme noir, le diable a créé le métis.”
​Joseph Pholien (1913), advocaat en later PSC-politicus

‘Kinderen van de zonde’

Het verhaal begint in het ‘Internaat van Save’, in het zuiden van Rwanda. In de jaren ’40 en ’50 van de vorige eeuw plaatste de Belgische overheid daar meer dan 300 kinderen van witte koloniale vaders en zwarte moeders. Ze waren nog erg klein toen ze soms letterlijk uit de armen van hun moeder werden weggerukt omdat ze niet pasten in het koloniale systeem. In Save kregen deze ‘kinderen van de zonde’ een aparte opvoeding naar witte normen, ver weg van hun ‘onbekwame zwarte moeders’ en de ‘inferieure Afrikaanse maatschappij’. Hun leven veranderde er ingrijpend en voorgoed.

Ontvoerd en ontworteld

De lijdensweg van de kinderen stopte niet in Save. Net voor de onafhankelijkheid werden ze weggehaald uit het internaat en overgevlogen naar België. Het zag eruit als een humanitaire actie, maar eigenlijk werden ze voor een tweede maal ontvoerd uit hun natuurlijke omgeving. Terwijl hun moeders achterbleven met verdriet, werden de kinderen in België ondergebracht in weeshuizen of bij pleeggezinnen, waar het hen dikwijls niet beter verging.

In vele gevallen was hun identiteit ook gewijzigd. Sporen vinden van hun roots was haast onmogelijk. Velen kenden dan ook een ontwricht bestaan, vol trauma’s en littekens. Pas in 2015, toen de meesten de zestig al voorbij waren, kregen ze toegang tot hun officiële dossiers waarin sommigen voor de eerste keer de naam van hun biologische ouders ontdekten.

Op zoek naar hun roots

De reeks volgt de exemplarische zoektocht van drie van deze intussen gepensioneerde ‘metissen van België’. We zien hoe ze met de nieuwe informatie uit hun dossiers nu pas echt op zoek kunnen gaan naar hun roots, naar onvermoede familieleden in België én in Afrika. Het verhaal van hun zoektocht en dagelijkse strijd wordt aangevuld met getuigenissen van andere metissen uit Save. Die tonen duidelijk aan dat het niet ging om enkele geïsoleerde gevallen, maar dat achter hun verhaal een systeem zit.

Het zijn ijzersterke getuigenissen van getekende, maar veerkrachtige mensen die ontdekken dat er achter de last van hun bestaan als koloniale metis ook een hele rijkdom schuilgaat.

Aflevering 1: Jaak

In de eerste aflevering volgen we Jaak, een succesvolle politierechercheur op rust uit de Kempen. Zestig jaar na zijn traumatische overbrenging naar België probeert hij in het reine te komen met zijn verleden. Een hele uitdaging, want al lijkt hij vrolijk en opgewekt, de oude kwetsuren zijn nog altijd erg pijnlijk. Zo heeft hij het gevoel dat hij door zijn ontwortelde bestaan mislukt is als vader. Daarom vindt hij het belangrijk om zijn oudste zoon Johan, met wie hij altijd een moeilijke relatie heeft gehad, te betrekken in zijn onderzoek.

Aan de hand van zijn koloniale dossiers toont hij Johan hoe de Belgische autoriteiten jarenlang essentiële informatie over zijn identiteit en afkomst verborgen hielden. Hij vertelt hoe hij, als jongen van zes, abrupt bij zijn moeder uit Gisenyi in het Noorden van Rwanda werd meegenomen en naar het Instituut van Save werd gevoerd, in het zuiden van het land. Daar veranderde zijn leven voorgoed.

Jaak neemt zijn zoon ook mee naar Villa Bambino, het beruchte weeshuis in Schoten, waar heel wat metiskinderen terechtkwamen, nadat ze naar België waren overgebracht. Op zaterdag werden ze proper uitgedost, want dan waren er ‘kijkdagen’ voor kandidaat-pleegouders die een kindje op proef konden meenemen voor het weekend. Als het kind niet voldeed aan de verwachtingen, mochten ze het met hetzelfde gemak weer komen droppen in het weeshuis. De kinderen zelf wisten niet wat hen overkwam en stapelden het éne traumatische afscheid na het andere op.

Jaak en Johan trekken voor het eerst ook samen naar Rwanda. Ze bezoeken er de huidige site in Save, die nog altijd bestaat uit een internaat en een klooster. Ze gaan ook op zoek naar Jaaks roots in Gisenyi. Het wordt een tocht die leidt tot onverwachte ontdekkingen en ontmoetingen, die Jaak eindelijk vaste bodem bieden in zijn bestaan. En die er tegelijk voor zorgen dat er toenadering komt tussen hem en zijn zoon.

Aflevering 2: Jacqueline

In de tweede aflevering volgen we de zoektocht van Jacqueline, één van de jongste kindjes in het Instituut van Save. Van die periode herinnert ze zich weinig, behalve dat ze opnieuw moest leren lopen nadat ze polio had gehad. Haar kindertijd bij haar adoptiegezin in België staat haar daarentegen nog helder voor de geest. Het was een hel, getekend door eenzaamheid en mishandeling.

Na zestig jaar voelt ze zich eindelijk klaar voor een echte zoektocht naar haar roots. Ze hoopt informatie te vinden over haar geboorteplaats en haar biologische ouders. De queeste moet antwoorden bieden op haar existentiële vragen.

Tot haar grote verbazing blijkt Jacqueline een halfbroer te hebben in België. Deze ontdekking sterkt haar om de zoektocht verder te zetten in haar geboorteland. De kans is klein maar niet onbestaande dat haar Rwandese moeder nog leeft. Ze hoopt haar terug te vinden en eindelijk te kunnen vragen waarom ze werd afgestaan en waarom ze als weeskind door het leven moest.

Vol moed gaat ze op zoek naar antwoorden op identiteitsvragen die ook het leed uit haar jeugd moeten verzachten.

Aflevering 3: Paul

In de derde aflevering volgen we Paul, een pianoleraar op rust uit Aalst.

Aan de metissen werd altijd gezegd dat ze ongewenst waren en dat hun moeders vrouwen van lichte zeden waren. Ook Paul is er altijd van overtuigd geweest dat hij een blok aan het been was van zijn Rwandese moeder en dat hij daarom naar België moest vertrekken. Op sleeptouw genomen door een vriend vond hij haar jaren geleden terug.

Ondanks de fysieke hereniging, bleven taal en culturele verschillen al die tijd voor een grote emotionele afstand zorgen, waardoor Paul haar de meest fundamentele vragen nog nooit heeft kunnen stellen. Houdt zij eigenlijk wel van hem? Waarom liet het haar onberoerd dat hij naar België vertrok? En ook niet onbelangrijk: wat voor iemand was zijn biologische vader?

Paul is één van de weinige metissen van wie de moeder nog in leven is. Maar zij is op leeftijd, er valt geen tijd te verliezen. Samen met zijn dochter Liesbeth keert hij terug naar Rwanda om de barrières tussen hen te slopen en eindelijk een echte band met zijn moeder op te bouwen. Als hij antwoorden wil, is dit zijn laatste kans.