Phara de Aguirre geeft asielzoekers een gezicht

“Deze reeks wil geen pleidooi zijn voor een of ander standpunt in die discussie. Dit is een poging om de realiteit te tonen, zoals die beleefd wordt door de asielzoekers zelf.”
​Phara de Aguirre

2015 was het jaar van de grote Europese asielcrisis. Een ongeziene stroom mensen zocht zich een weg naar Europa. Hoe zou het nu zijn met de mensen die toen in de rij stonden bij de Dienst Vreemdelingenzaken? Hebben ze asiel gekregen, zijn ze teruggekeerd, hebben ze de taal geleerd, werk gevonden, hoe doen de kinderen het? Wie of wat heeft hen geholpen tijdens hun jaren in België? Welke evolutie maken ze door na hun aankomst in België?

Met die vragen begonnen Phara de Aguirre en haar team in 2015 aan een lange-termijnproject: vijf jaar lang volgden ze 18 mensen die deel uitmaakten van die grote groep asielzoekers die tijdens de grote Europese asielcrisis in ons land zijn aangekomen.

Het resultaat is Vijf jaar hier: een vijfdelige reeks die de asielzoekers van toen een gezicht en een stem geeft.

Vijf jaar hier: vanaf dinsdag 24 november om 21.20 u. op Canvas en via VRT NU.

“Het zijn beelden die velen zich nog herinneren. De overvolle rubberboten op de Middellandse Zee, de bergen achtergelaten reddingsvesten op Griekse stranden, de stoet van mensen op de pechstrook van een autoweg, de inderhaast opgerichte hekken om hen tegen te houden. In onze nieuwsprogramma’s zaten tal van reportages over de lange rijen aan de Dienst Vreemdelingenzaken, de tenten in het Maximiliaanpark, de tijdelijke opvangcentra die her en der moesten geopend worden.”
​Phara de Aguirre

In 2015 werden in de Europese Unie 1.257.150 asielverzoeken geregistreerd, in België 39.065. Voor ons land was dat bijna 25.000 meer dan in het jaar 2014 en het tweede hoogste aantal ooit. Alleen in het jaar 2000 lag het aantal nog hoger. Toen waren er 46.855 eerste asielverzoeken.
​(Eerste asielverzoeken komen van mensen die voor het eerst asiel aanvragen, meervoudige asielaanvragen gaan over mensen die een negatieve beslissing gekregen hebben en daarna een nieuwe aanvraag doen. In deze reeks worden alleen mensen gevolgd die een eerste asielaanvraag gedaan hebben in 2015.)

“Asiel en migratie zijn thema’s die me al lang interesseren door de familiegeschiedenis van mijn vader. Hij is als tienjarig jongetje met twee broers in 1937 geëvacueerd uit de Spaanse burgeroorlog. Ik heb in het verleden voor Canvas de reeks ‘Weg van België’ gemaakt, over mensen die teruggestuurd zijn naar hun land van herkomst, en een Panorama-reportage over mensen zonder papieren. De asielcrisis in 2015 was een trigger om een nieuw project op te zetten. Het was een collega, Greet Nagels, die me het idee gaf om mensen vijf jaar lang te volgen.’
​Phara de Aguirre

Maar de grote vraag was: wie zouden ze dan juist volgen? Phara en haar team wilden een representatief beeld geven, maar ook de verscheidenheid tonen binnen de groep asielzoekers. Het eerste criterium voor de selectie waren de landen van herkomst. In 2015 kwam 70% van de eerste asielaanvragen (39.065) uit drie landen: Syrië (10.295), Irak (9.215) en Afghanistan (7.730). Op de vierde plaats in de top 10 van herkomstlanden stond Somalië (2.010).

Naast mensen uit die vier landen zocht het team naar mensen die om een bijzondere reden gevlucht zijn: een Palestijn uit een vluchtelingenkamp in Libanon en een homo uit Niger.

Verder hielden ze bij hun keuze rekening met diversiteit in leeftijd (de jongste was 7, de oudste 59) en met een goede verdeling mannen-vrouwen, gezinnen-alleenstaanden. Ze zorgden ook voor een spreiding in Vlaanderen, over verschillende provincies, én in Brussel.

"We zijn aan dit project begonnen in het voorjaar van 2016. De zoektocht naar mensen liep via medewerkers van asielcentra en OCMW’s, taallessen, vluchtelingenorganisaties. Samen met een collega ben ik met vele mensen gaan praten, van Koksijde tot Tongeren. Sommigen weigerden, anderen hadden bedenktijd nodig, nog anderen hebben meteen ja gezegd. We zijn 16 verhalen beginnen te filmen. Vier daarvan zijn in de loop van de jaren om diverse redenen weggevallen. De eerste opnames waren in de zomer van 2016, de laatste beelden zijn gemaakt eind augustus 2020. Elk jaar hadden we 20 draaidagen, die we verdeelden over de verschillende verhalen."
​Phara de Aguirre

In de reeks zitten 12 verhalen en in die verhalen zitten 18 mensen. Phara en haar team hebben hen vijf jaar lang gevolgd, in hun dagdagelijkse bezigheden en op belangrijke momenten in hun leven. De 12 verhalen tonen hoe ingrijpend asiel en migratie zijn, voor de mensen in kwestie maar ook voor de samenleving. De verhalen zijn gebundeld in vijf afleveringen: over alleenstaande mannen, niet-begeleide kinderen, een jonge man en een oudere vrouw, niet-begeleide jongeren en families. 

"Het is niet evident om mensen gedurende vijf jaar te volgen. Het betekende regelmatig bellen, berichten sturen, hen volgen op sociale media, nu en dan eens langsgaan, ook zonder cameraploeg. Maar door al die contacten groeide ook het vertrouwen en kregen we beter zicht op hun verhaal. Asiel en migratie zijn gepolariseerde thema’s. Deze reeks wil geen pleidooi zijn voor een of ander standpunt in die discussie. Dit is een poging om de realiteit te tonen, zoals die beleefd wordt door de asielzoekers zelf.  Dit is geen wetenschappelijke studie, maar een steekproef in beeld. Een divers beeld, omdat de werkelijkheid ook zeer divers is. De asielaanvrager bestaat niet.’"
​Phara de Aguirre

 Cijfers

• 12 verhalen, 18 mensen
• de jongste was 7 in 2015, de oudste 59
• 5 van de 18 waren minderjarig in 2015
• 3 van de 18 zijn met een visum naar België gekomen, de anderen zijn illegaal naar ons land gekomen en hebben dan asiel aangevraagd
• 2 van de 18 hebben negatief gekregen
• 2 van de 18 hebben na vijf jaar een vast contract
• 2 van de 18 hebben tijdelijk werk
• 8 van de 18 zijn in 2020 nog aan het studeren
• 3 van de 18 zijn vader geworden in de voorbije 5 jaar

Interviews: Phara de Aguirre
​Regie: Jeremy Deryckere en Inge Vlogaert
​Camera: Jeremy Deryckere en Tom Vantorre
​Klank: Karel Verstreken
​Productie: Mouna Dridi en Leen Hulselmans

Aflevering 1: Ahmed, Boubacar en Hussein
​Dinsdag 24 november

De eerste aflevering gaat over drie alleenstaande mannen die in 2015 in ons land asiel hebben aangevraagd.

Cijfers

Er is in de asielaanvragen in 2015 een duidelijke oververtegenwoordiging aan mannen (72% vs 28%), maar dit verschil is meer uitgesproken voor bepaalde nationaliteiten. Mannen die asiel aanvragen kunnen alleenstaande mannen zijn, maar ook vaders of partners die zonder hun familie vertrekken. Hoe groter het verschil in aantal asielaanvragen tussen mannen en vrouwen, hoe groter het aandeel alleenstaande mannen voor die nationaliteit.  Vooral voor herkomstlanden als Pakistan, Afghanistan en Irak was het aandeel (alleenstaande) mannen groot. Voor Syrië bijvoorbeeld was het overwicht aan mannen iets minder groot (65% vs 35%) wat wijst op een groter aandeel koppels en gezinnen in vergelijking met de verzoekers uit Afghanistan en Irak.

Portretten

Ahmed was schrijnwerker in Aleppo, maar toen zijn atelier gebombardeerd werd, besloot hij te vertrekken. Hij kreeg asiel in ons land en kwam in Schaarbeek terecht, in de straat waar televisiereporter Lidewij Nuitten in 2016 voor Iedereen Beroemd haar buren opzocht. Sandy, een leerkracht lager onderwijs, zag de reportage op televisie en zocht contact met Ahmed. Zij en haar man werden buddy’s voor Ahmed. Ahmed heeft intussen ook werk gevonden en is getrouwd met Hafiza, een Syrische vrouw uit Homs, die via het resettlement-programma van de Verenigde Naties naar ons land gekomen was.

“Ik heb mijn familie achtergelaten in moeilijke omstandigheden. Ik hoop ooit terug te gaan om hen te steunen.”
​Ahmed

Boubacar is gevlucht uit Niger omdat hij als homo bedreigd wordt. Hij verblijft in het tijdelijk opvangcentrum in Nekkerspoel bij Mechelen. Als dat gesloten wordt, verhuist hij naar het asielcentrum in Alsemberg. Hij wacht meer dan een jaar op een antwoord op zijn asielaanvraag.

"Ik hoop dat mijn toekomst in 2020 in Vlaanderen ligt en dat ik de job kan doen die ik gewend ben te doen, werken in de modesector.”
​Boubacar

Hussein woont in Tongeren, in een huis van het OCMW. Hij komt uit Somaliland, een deel van Somalië dat zich in 1991 onafhankelijk heeft verklaard. Hij is gevlucht omdat hij bedreigd werd door de broers van zijn vriendin.

Aflevering 2: Mohamed en Yousif
​Dinsdag 1 december

Deze aflevering gaat over twee kinderen die in 2015 als niet-begeleide minderjarigen, dus zonder hun ouders, in ons land aankwamen.

Cijfers

Van alle eerste asielaanvragen in 2015 (39.065) kwamen er 395 van niet-begeleide minderjarigen die jonger waren dan 14 jaar. Dat zijn kinderen die alleen, met een familielid of kennis naar hier gekomen zijn, maar zonder hun ouders. Het ging om 340 jongens en 55 meisjes. Zij krijgen een voogd toegewezen die alle actoren die een rol spelen in het leven van de minderjarige aanspreken, betrekken en opvolgen, steeds in overleg met de minderjarige.

Portretten  

Mohamed komt uit Aleppo en was met zijn ouders naar Istanbul gevlucht, net als 3,6 miljoen andere Syriërs. Een oom van Mohamed beslist in 2015 naar België te vertrekken en hij stelt diens ouders voor om de zevenjarige Mohamed mee te nemen. Een verscheurende keuze voor de ouders. Het leven in Istanbul is moeilijk. Fuad, de papa van Mohamed, vindt amper werk. De familie heeft geen geld genoeg om allemaal samen te vertrekken. Mohamed en de oom krijgen opvang in een asielcentrum, maar omdat Mohamed zo jong is, wordt voor hem een pleeggezin gezocht. Dat zijn Nele, Filip en hun vier kinderen, die in Ieper wonen. Na twee jaar wordt Mohamed herenigd met zijn familie.

"Zij geloven niet dat zij mijn mama en papa zijn. Daarom moest ik naar Brussel gaan en speeksel in een potje doen. Ze gaan ook bloed trekken en dat doet een beetje pijn.”
​Mohamed (9 jaar, over de DNA-test die nodig is voor gezinshereniging)
​

Yousif is 13 als hij met zijn oudere broer Ali uit Irak vertrekt en naar België reist. De familie werd bedreigd omdat de vader als consulent voor de Amerikaanse troepen heeft gewerkt. Yousif en Ali verblijven eerst in het opvangcentrum in Kapellen. Wanneer ze erkend zijn als vluchteling, verhuizen ze naar Antwerpen.  Yousif leert op school in sneltempo Nederlands, bij zijn broer Ali gaat het veel trager. Ook voor Yousif zal het twee jaar duren eer hij zijn ouders terugziet.

“Dat is echt een kleine boot met zo’n 40 mensen, 50 mensen. Ik ben 10 keer gevallen in de zee. Elke keer opstaan, vallen. Mijn kleren waren echt nat. Daar zat een soort zout in, dat gaat er niet af.”
​Yousif (13 jaar, over de reis naar Griekenland)
​

Aflevering 3: Hamza en Samira
​Dinsdag 8 december

Deze aflevering combineert jong en oud: een jonge Palestijn en een Iraakse oma, die in 2015 in ons land asiel hebben aangevraagd.

Cijfers

Van de 39.065 eerste asielaanvragers in 2015 was de helft (19.820) tussen 18 en 34 jaar. Zij vormen de grootste groep, gevolgd door de groep jonger dan 18 jaar (12.120). Ruim drie kwart van de asielaanvragen kwam dus van mensen jonger dan 34. Van 35 tot 64 jaar waren er 6860 mensen die asiel aanvroegen in 2015, boven de 65 nog 270.

Portretten

Samira is 59 als ze met haar jongste dochter Mariam vlucht voor de terreur van IS in het Noorden van Irak. Haar man is overleden. Eén van haar zonen geraakt met zijn zoon tot in Griekenland en verblijft daar in een vluchtelingenkamp in Athene. De grote droom van Samira is om al haar kinderen en kleinkinderen weer samen te brengen.

“Mijn kinderen hebben een smokkelaar gevonden die mij en mijn dochter met het vliegtuig naar België hebben gebracht. Mijn kinderen hadden wat geld gespaard. Ik dacht dat het genoeg was voor het hele gezin, maar het was niet voldoende.”
​Samira

Hamza is geboren en getogen in een Palestijns vluchtelingenkamp in Zuid-Libanon. Als hij 21 is, kan hij met een studentenvisum naar Italië vertrekken. Vandaar reist hij door naar ons land en vraagt asiel aan. Hij komt terecht in het tijdelijk opvangcentrum in Koksijde. Als dat centrum gesloten wordt, verhuist hij naar het asielcentrum in Poelkapelle. Hamza droomt ervan voetballer te worden.

"Ik heb altijd geweten dat er meer was dan het kamp waarin ik ben opgegroeid, dat er meer was dan de vierkante kilometer waarop we in Libanon moesten leven.”
​Hamza

Palestijnen werden in het jaar 2015 nog geregistreerd met als nationaliteit ‘onbepaald’ of ‘unknown’. Vandaag worden zij als ‘Palestijn’ geteld. Niet alle personen die als ‘unknown’ geregistreerd zijn, waren Palestijnen, maar sinds de andere manier van rapportering zien we een enorme stijging van het aantal personen met de nationaliteit ‘Palestijn’ en een daling van de nationaliteit ‘unknown’. In 2019 waren er 2.320 Palestijnen die in ons land asiel aanvroegen.

Aflevering 4: Ismail, Abas en Noor
​Dinsdag 15 december

In deze aflevering maken we kennis met drie niet-begeleide minderjarigen die in 2015 in ons land asiel aanvroegen. Noor was toen 15 jaar en komt uit Afghanistan. Ismail en Abas komen uit Somalië. In 2015 was Ismail 16 jaar en Abas 15.

Cijfers

In 2015 vroegen 2.545 alleenstaande of niet-begeleide minderjarigen asiel aan in ons land. Dat waren 2.325 jongens (91%) en 220 meisjes. Afghanistan was toen het belangrijkste herkomstland voor niet-begeleide minderjarige asielzoekers en dat is vandaag zo mogelijk nog meer het geval. Niet-begeleide minderjarigen krijgen een voogd toegewezen die hen begeleidt tijdens de asielprocedure en bij het zoeken naar een school, een woonst, en andere praktische zaken, tot ze 18 worden.

Portretten

Noor woonde in de provincie Nangarhar in Afghanistan. Zijn vader en moeder zijn overleden als hij nog kind was. Wanneer hij 15 is, krijgt hij dreigbrieven van de Taliban. Hij vlucht naar Europa, waar zijn oudere broer Sher woont. Noor verblijft eerst in een asielcentrum. Wanneer hij erkend is als vluchteling, gaat hij bij zijn broer wonen. Noor droomt ervan om professioneel cricketspeler te worden.

"Cricket is mijn droom. Of ik nu speel voor België of voor Afghanistan, het maakt niet uit. Gewoon, cricket is mijn grote droom. Bij een echte ploeg."
​Noor 

Ismail en Abas kenden elkaar niet in Somalië, maar zijn allebei gevlucht voor de terreurorganisatie Al Shabaab. Ze worden vrienden in het asielcentrum in Kapellen. Naast hun voogd hebben ze ook een meter, Rosette, die zich met hart en ziel inzet voor de twee jongens. Ismail behaalt zijn diploma als loodgieter, Abas heeft wat meer tijd nodig omdat hij andere zorgen aan zijn hoofd heeft.

"Ik heb België niet gekozen. Ik had Engeland gekozen. Mijn smokkelaar zei toen we in het station in Brussel waren: ‘Hier is Engeland."
​Ismail 

Aflevering 5: De familie Al-Hasbani en de familie Bakhash
​Dinsdag 22 december

In de laatste aflevering gaat het over twee Syrische families die in 2015 in ons land asiel hebben aangevraagd.

Cijfers

Van alle eerste asielverzoeken in 2015 (39.065) kwam één vierde (10.295) van mensen uit Syrië. Het overwicht aan mannen (65%) is hier minder groot dan bij mensen uit Irak en Afghanistan, de twee andere landen in de top 3 van de herkomstlanden. Dat wijst op een groter aandeel koppels en gezinnen.

Sinds het begin van de oorlog in Syrië in 2011, zijn 5,6 miljoen mensen het land ontvlucht. Nog eens 6,6 miljoen Syriërs zijn ontheemd of gevlucht binnen de grenzen van Syrië. Het beschermingspercentage voor Syriërs (het aantal mensen dat op basis van hun asielaanvraag bescherming krijgt) ligt in ons land rond de 97%. Dat is veel hoger dan de gemiddelde beschermingsgraad voor alle asielzoekers. Die lag in 2015 op 52,7% en in 2016 op 57,7%.

Portretten

De familie Bakhash en de familie Al-Hasbani zijn in 2015 vertrokken uit Syrië.

De familie Al-Hasbani komt uit Daraa. Vader Farouk was professor Frans en had een eigen talencentrum. Hij probeert eerst via de legale weg naar Europa te komen maar moet noodgedwongen de boot nemen via de Egeïsche Zee, samen met zijn vrouw en twee kinderen, Abdul en Saly.

"Voor de oorlog had ik nooit gedacht dat ik ooit mijn land zou verlaten. Je land verlaten is je geschiedenis verlaten.” 
​Farouk Al-Hasbani

De familie Bakhash zijn Syrische christenen uit Aleppo. De oudste zoon Antoine vertrekt eerst, via illegale weg. De ouders en broer krijgen, na een bombardement op de christelijke wijk van Aleppo, een humanitair visum voor België.

“We hebben vier jaar in oorlog geleefd. Onze glimlach verbergt de stress waarin we leefden. De toekomst zien we alsof we terug kinderen geworden zijn.”
​Kinda Katat

De kinderen in beide gezinnen leren via de school of via het ‘Onthaalonderwijs voor anderstalige nieuwkomers’ (Okan) vlot Nederlands. Voor de ouders gaat het moeizamer. Ook het zoeken naar werk is voor de ouders niet eenvoudig. Leon Bakhash was juwelier in Aleppo maar vindt geen werk in die branche. Farouk moet zijn droom om les te geven aan de universiteit opgeven.

Noot voor de (foto)redactie: gelieve alleen de ter beschikking gestelde foto's te gebruiken en zelf geen stills of screenshots uit de afleveringen te halen (wegens privacy-redenen).