Het einde van de Volksunie en het begin van de N-VA in de eerste aflevering van Wissel van de macht

“Ik was aangenaam verrast door de grote openheid waarmee toppolitici vertellen over de soms wel pijnlijke episodes uit hun carrière. Ze geven ruiterlijk fouten toe, noemen man en paard, komen af en toe hard of heel emotioneel uit de hoek; kortom het zijn ook maar mensen van vlees en bloed.” 
Marc Van de Looverbosch

Aflevering 1: De Volksunie spat uiteen – dinsdag 7 februari

Deze eerste aflevering reconstrueert hoe het uiteenvallen van de Volksunie eindigt in een politieke vechtscheiding en een groot trauma veroorzaakt.  Met getuigenissen van Geert Bourgeois, Bert Anciaux, Sven Gatz, Patrick Vankrunkelsven, Fons Borginon, Johan Sauwens en Els Van Weert.

Eind de jaren 90 zit de Volksunie in zak en as: moet de VU een klassieke Vlaams-nationale partij blijven of moet ze verruimen en verbreden? Bert Anciaux krijgt de opdracht om een vernieuwingsoperatie op poten te zetten die uitmondt in ID-21.

De traditionalistische vleugel van de VU ziet dat helemaal niet zitten en slaagt erin om Geert Bourgeois, in een strijd tegen Patrick Vankrunkelsven te laten verkiezen tot partijvoorzitter. Dat slaat diepe wonden. Bourgeois verzet zich ook met hand en tand tegen de voorstellen voor een nieuwe staatshervorming: de Lambermontakkoorden. Als de voltallige Volksunie dat compromis toch aanvaardt, neemt Bourgeois ontslag als voorzitter en krijgt Fons Borginon het heft in handen.

De kloof tussen de traditionalisten en de verruimers wordt onoverbrugbaar. De interne verdeeldheid komt aan de oppervlakte bij een zwaar politiek incident met Johan Sauwens. Wegens zijn aanwezigheid op een viering van de oud-collaborateurs van het Sint-Maartensfonds (waarvan de beelden voor het eerst vertoond worden) vragen zijn tegenstanders zijn ontslag als Vlaams minister. Wanneer Sven Gatz zich daar namens ID-21 bij aansluit, spat de oude VU uiteen.

Dat incident leidt samen met het verzet tegen de nieuwlichters tot het definitieve einde. Na een ledenreferendum gaan beide kampen hun eigen weg. Bourgeois sticht de N-VA en Bert Anciaux houdt Spirit boven de doopvont. Maar daar steken de meningsverschillen binnen de kortste keren opnieuw de kop op. Als Anciaux onomwonden pleit voor een kartel met de sp.a van Steve Stevaert, trekken Vankrunkelsven, Borginon en Gatz ontgoocheld naar de liberalen.

De eerste test zijn de federale verkiezingen van 2003 waar het kartel sp.a-spirit glansrijk wint en N-VA amper 1 zetel binnenhaalt.

Aflevering 2: De groenen regeren zich kapot – dinsdag 14 februari

In 1999, na de dioxinecrisis, een schandaal van voedselvergiftiging, verdwijnt de CVP en komt paarsgroen aan de macht. Agalev zit voor het eerst in de regering, maar worstelt met kwesties als wapenleveringen, natuurbehoud, enz. Na vier jaar beleid verdwijnen de groenen uit de Kamer en moeten de ministers Dua en Vogels ontslag nemen. De lokroep van Stevaert om een progressief kartel te vormen verdeelt de partij. Agalev kiest om op eigen kracht door te gaan als ‘Groen’. Bij de verkiezingen in 2004 recupereren ze van het zware verlies. Met getuigenissen van Jos Geysels, Mieke Vogels, Vera Dua, Bert Anciaux, Ludo Sannen en Magda Aelvoet.

In 1999 belanden de groenen (Agalev en Ecolo) voor de eerste keer in de geschiedenis in de paarsgroene regeringen van premier Guy Verhofstadt en Vlaams minister-president Patrick Dewael. De CVP verdwijnt naar de oppositiebanken.

Er waait een nieuwe wind door het land maar de groenen worstelen met een aantal zware dossiers. Ze hebben moeite om zich te positioneren tegenover liberalen en socialisten. Magda Aelvoet neemt ontslag als federaal vicepremier omdat ze een omstreden wapenlevering aan Nepal mee heeft goedgekeurd; een inschattingsfout die haar duur te staan komt. De groene achterban mort omdat Agalev teveel compromissen moet slikken. Op Vlaams niveau krijgt vooral Vera Dua stevige tegenwind door haar milieu- en landbouwbeleid. Bij de federale verkiezingen van 2003 betalen de groenen de prijs: Agelev heeft geen enkele verkozene meer in kamer of senaat.

Ontredderd neemt de hele top van Agalev ontslag: kopman Jos Geysels en ook de Vlaamse ministers Dua en Vogels;  Mieke Vogels dik tegen haar zin en onder zware druk. Adelheid Byttebier en Ludo Sannen vervangen hen in de Vlaamse regering. De groenen belanden in een existentiële crisis. Tegelijk probeert sp.a-boegbeeld Steve Stevaert de groenen binnen te halen. Hij heeft in kartel met spirit van Bert Anciaux een grote overwinning geboekt en wil dat Agalev ook meedoet.

De groenen twijfelen. Limburg met minister Sannen wil wel in zee gaan met Stevaert. Maar een memorabel partijcongres beslist daar anders over: Agalev wordt omgedoopt tot Groen!, Dua wordt voorzitter en gaat door op eigen kracht. Ludo Sannen voelt zich verraden, neemt ontslag als minister en verlaat de partij.

Als in 2004 de kiezer Groen! in ere herstelt, gaat Stevaert z’n droom verloren om Vlaams minister-president te worden. Het kartel sp.a-spirit wordt voorbijgestoken door het nieuwe kartel CD&V/N-VA dat dan aan de macht komt.

Aflevering 3: De ondergang van het Belang – dinsdag 21 februari

Begin deze eeuw leidt het trio Vanhecke-Dewinter-Annemans het Vlaams Blok naar monsterscores, tot 24 procent in 2004. Als de partij veroordeeld wordt voor discriminatie moet ze van naam veranderen en wordt Vlaams Belang. In die tijd stapt Marie-Rose Morel over vanuit de N-VA, wat kwaad bloed zet bij Bart De Wever. Ze verzet zich tegen de harde lijn en krijgt voorzitter Vanhecke achter zich. Zo werd er een wig gedreven tussen het trio Vanhecke – Dewinter – Annemans. Bovendien verliest het Vlaams Belang meer en meer kiezers aan N-VA. Met getuigenissen van Frank Vanhecke, Filip Dewinter, Gerolf Annemans, Bart De Wever en Myriam Van Loon (moeder van Marie-Rose Morel)

Niets leek het radicale trio Vanhecke – Dewinter - Annemans te kunnen tegenhouden, tot in het voorjaar van 2004 het Hof van Beroep van Gent de partij veroordeelt wegens discriminatie. Ook al beweert de partij bij hoog en bij laag dat ze niet racistisch is.

Op dat moment stapt de jonge en veelbelovende Marie-Rose Morel over naar het Blok. Ze komt van N-VA waar ze in 2003 samen met Bart De Wever zonder succes campagne heeft gevoerd in Antwerpen. Die overstap zet kwaad bloed bij De Wever. Bij de Vlaamse verkiezingen van 2004 haalt Vlaams Blok een monsterscore van 24 procent, een resultaat dat het nooit meer zal halen. Enkele maanden na de verkiezingen veroordeelt het Hof van Cassatie de partij definitief en verandert het Blok noodgedwongen van naam: Vlaams Belang.

Meer en meer begint Marie-Rose Morel zich te verzetten tegen de harde lijn van Dewinter en krijgt ze geleidelijk aan voorzitter Vanhecke op haar hand. Vanhecke, die niet de moed heeft om Dewinter in te tomen of de partij van koers te doen veranderen. De knallende ruzies komen open en bloot op straat te liggen. Vanhecke, Dewinter en Annemans, de drie vrienden van weleer, worden gezworen vijanden wanneer Vanhecke openlijk de kant kiest van Morel, met wie hij bovendien een relatie begint.

Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 in Antwerpen ziet Dewinter met veel spijt in het hart de burgemeesterssjerp aan zijn neus voorbijgaan:  Patrick Janssens (sp.a) klopt hem nipt. Marie-Rose Morel wordt zwaar ziek en het Belang begint kiezers te verliezen aan de N-VA. Moe getergd stapt Marie-Rose uit de partij. Ze overlijdt in 2011.  Bart De Wever houdt tijdens haar begrafenis een opmerkelijke speech om postuum de oude vriendschap te herstellen. In 2012 brengt De Wever in Antwerpen de genadeslag toe aan Dewinter.

Aflevering 4: Het kartel CD&V/N-VA breekt – dinsdag 28 februari

In 2004 dromen CD&V en N-VA ervan om samen een grote centrumpartij te worden in Vlaanderen. Hun plannen lopen gaandeweg stuk op het groeiende onderlinge wantrouwen. Met getuigenissen van Bart De Wever, Jo Vandeurzen, Ben Weyts, Inge Vervotte, Kris Peeters en Yves Leterme.

De federale verkiezingen van 2003 zijn een zware tegenvaller zowel voor CD&V die geen winst boekt na vier jaar oppositie, als voor de nieuwe partij N-VA waar Geert Bourgeois als enige verkozene overblijft.

Na moeizame onderhandelingen sluiten de twee partijen op Valentijnsdag 2004 een kartel. Dat leidt meteen tot een groot succes enkele maanden later bij de Vlaamse en Europese verkiezingen waar het kartel CD&V/N-VA de grootste politieke formatie van Vlaanderen wordt. Yves Leterme wordt Vlaams minister-president en introduceert twee goudhaantjes in zijn regering: Kris Peeters en Inge Vervotte. N-VA stapt mee in de Vlaamse regering. Bart De Wever wordt voorzitter van N-VA en Jo Vandeurzen van CD&V. In 2006 krijgt het vertrouwen tussen de kartelpartners een eerste deuk. N-VA haalt Jean-Marie Dedecker binnen en dat stuit op een veto bij CD&V: exit Dedecker.

Leterme geniet in Vlaanderen een enorme populariteit en de partijtop beslist in 2007 om hem naar voor te schuiven als uitdager van premier Guy Verhofstadt. De campagne is sterk communautair geladen. Paars verliest de verkiezingen, Leterme bereikt een absoluut hoogtepunt met 800.000 voorkeurstemmen en begint aan de zware opdracht om een federale regering te vormen. Na vruchteloze communautaire onderhandelingen, een interimpremier Verhofstadt en ondanks een levensbedreigende ziekte wordt Leterme met Pasen 2008 eindelijk premier.

Bij gebrek aan een communautair akkoord beseft N-VA al langer dat het kartel ten dode is opgeschreven.  Als federaal alles in de soep draait en Kris Peeters ook geen oplossing vindt, is het genoeg geweest voor Bart De Wever die in september 2008 op een triomfalistisch congres het vertrouwen in Leterme opzegt. Het is tenslotte Kris Peeters die tijdens een zeer emotionele vergadering bij CD&V een einde maakt aan het kartel.

Bij de volgende Vlaamse verkiezingen van 2009 breekt N-VA voor het eerst door als politieke partij van enige omvang, het begin van de opmars.

Aflevering 5: De val van Leterme – dinsdag 7 maart

De val van de regering Leterme eind 2008 is een van de pijnlijkste periodes ooit in de Wetstraat. In de nasleep van de bankencrisis botsen de hoogste politieke gezagsdragers van het land met de hoogste magistraten.  Met getuigenissen van  Yves Leterme, Patrick Dewael, Inge Vervotte, Jo Vandeurzen en ex-procureur-generaal Yves Liégeois.

In de herfst van 2008 staat de regering Leterme voor een ongeziene opdracht: de redding van de grootbank Fortis. Een eerste poging met de Nederlanders draait op niets uit. Als de regering Fortis verkoopt aan  BNP Paribas staan de aandeelhouders op hun achterste poten. Ze trekken naar de rechtbank die eind 2008 beslist dat de verkoop wordt opgeschort.

Dan duiken er geruchten op van politieke inmenging. Zo zouden er ongeoorloofde contacten zijn geweest tussen de kabinetten van Yves Leterme en Jo Vandeurzen met magistraten in de zaak Fortis. Als Leterme dat in een brief voor het parlement probeert te weerleggen, breekt een politieke storm los. 

Ghislain Londers, de hoogste magistraat van het land, beweert belangrijke aanwijzingen te hebben van politieke druk uitgeoefend door onder meer de minister van justitie Vandeurzen. Dat is nog nooit eerder vertoond. Heel het land kan de gebeurtenissen live op televisie volgen. Eerst neemt een zwaar aangeslagen Jo Vandeurzen ontslag die zich door iedereen in de steek gelaten voelt. Kort daarop volgt het ontslag van de hele regering Leterme. Het zorgt voor zure en bitse reacties.

Herman Van Rompuy wordt premier om weer rust te brengen. Enkele maanden later zal een parlementaire onderzoekscommissie Leterme en Vandeurzen witwassen.

Aflevering 6: De ergste regeringscrisis ooit – dinsdag 14 maart

Deze laatste aflevering reconstrueert de 541 dagen durende, slopende regerings-onderhandelingen na de val van Leterme II in april 2010: een bedenkelijk wereldrecord. Pas begin december 2011 wordt PS-voorzitter Di Rupo eindelijk premier. N-VA heeft dan allang afgehaakt en de regering Di Rupo presenteert een zesde staatshervorming, mét de splitsing van BHV. Met getuigenissen van Yves Leterme, Bart De Wever, Elio Di Rupo, Didier Reynders, Wouter Beke, Alexander De Croo en Caroline Gennez.

De crisis wordt uitgelokt door de nieuwe Open VLD voorzitter Alexander De Croo die in april 2010 de stekker uit de regering Leterme II trekt omdat de onderhandelingen over de splitsing van BHV helemaal niet opschieten. Yves Leterme haakt af als boegbeeld voor CD&V en de verkiezingen leveren twee grote winnaars op: aan Vlaamse kant wordt N-VA de grootste partij, aan Franstalige kant blijft dat de PS.

De winnaars zijn gedoemd om samen een federale regering te vormen. Een eerste verkennende ronde achter de schermen tussen de twee partijen in Vollezele loopt faliekant af. Daar beseft Bart De Wever al dat een akkoord met de PS zo goed als onmogelijk is. Hij zoekt ook contact met de Franstalige liberalen tijdens een geheime ontmoeting in restaurant Bruneau.

De pogingen van Elio Di Rupo leiden tot niets. Als De Wever een nota schrijft, wordt die door de PS met de grond gelijk gemaakt. Ook Johan Vande Lanotte kan begin 2011 de partijen niet verzoenen. Dan komen de liberalen aan boord en krijgt Wouter Beke de opdracht om een uitweg te zoeken. Op basis van zijn omstandige nota begint Di Rupo aan de vorming van een regering.

Begin juli 2011 brandt N-VA de voorstellen van Di Rupo volledig af en zet zichzelf daarmee buitenspel. De CD&V heeft nog een aantal fundamentele bezwaren, Koning Albert spreekt forse taal op 21 juli en die nacht beslissen christendemocraten, liberalen, socialisten en groenen om voort te werken aan een grote staatshervorming én aan een regering. 

Na nog heel wat strubbelingen presenteert Di Rupo op 11 oktober met veel trompetgeschal de zesde staatshervorming. De groenen verlaten de onderhandelingstafel en de drie grote politieke families werken alleen door aan het sociaaleconomische luik. Als dat eindelijk rond is kan Di Rupo op 6 december de eed afleggen, bijna 20 maanden na de val van de regering Leterme II.