Thomas Vanderveken in het spoor van de Vlaamse Meesters

In Weg van het meesterwerk maakt Thomas Vanderveken een historische roadtrip in het spoor van drie wereldberoemde werken van de Vlaamse Meesters Pieter Bruegel, Peter Paul Rubens en Jan Van Eyck. De schilderijen werden in Vlaanderen gemaakt, maar hangen nu in musea in verre landen. Hoe zijn ze daar terechtgekomen? Om dat uit te vissen, reist Thomas ze achterna: ​ door heel Europa en nog verder, en dwars door de geschiedenis. Zo reconstrueert hij hun fascinerende verhaal. Vanaf woensdag 4 september om 21.20 u. op Canvas en meteen integraal op VRT NU.

”De grootste musea voor ons alleen. Interviews met de beste schilders en de grootste kunstkenners. Reizen door heel Europa en verder. En intussen: eer betuigen aan genieën als Van Eyck, Rubens en Bruegel, én de geschiedenis en hun werk beter leren kennen. Wat een droomprogramma!”
​Thomas Vanderveken

Bekijk hieronder een fragment van Weg van het meesterwerk over De korenoogst van Pieter Bruegel:

Vlaamse meesters

De meesterwerken die Thomas Vanderveken volgt op hun weg door de geschiedenis, zijn De korenoogst van Pieter Bruegel, Diana en haar nimfen vertrekken op jacht van Peter Paul Rubens, en Portret van Giovanni Arnolfini en zijn vrouw van Jan Van Eyck.

De korenoogst (1565) van Pieter Bruegel de Oude hangt in het Metropolitan Museum of Art, New York. Het schilderij toont een typisch Vlaams, landelijk tafereel, maar het werk doorkruiste zowat heel Europa. Thomas ontdekt dat het meesterwerk van Bruegel in Antwerpen ooit als onderpand diende voor een belastingschuld. Een toevalligheid die de hele verdere geschiedenis van het werk zou bepalen.

Diana en haar nimfen vertrekken op jacht (1615) van Peter Paul Rubens hangt in The Cleveland Museum of Art. Het is misschien niet het bekendste doek van de Antwerpse meester, maar het verhaal achter het schilderij leest als een ware misdaadroman.

Portret van Giovanni Arnolfini en zijn vrouw (1434) van Jan Van Eyck hangt in de National Gallery in Londen. Het is zonder twijfel een van de meest mysterieuze en tot de verbeelding sprekende werken uit de kunstgeschiedenis. Dat dit meesterwerk na al zijn omzwervingen vandaag nog te bewonderen is in Londen, blijkt een klein mirakel.

Reis door de geschiedenis

Het is onvoorstelbaar welke toevalligheden en onverwachte wendingen de weg van deze meesterwerken doorheen de geschiedenis hebben bepaald. In de loop der eeuwen gingen ze van hand tot hand. Ze werden verkocht, geschonken, geërfd of zelfs geroofd. Ze overleefden heel wat barre avonturen: van oorlogen, machtswissels en de veroveringen van Napoleon, over de gasaanvallen in Ieper en de kunstroof door de nazi's, tot spionage en intriges. Uiteindelijk kwamen ze terecht in privécollecties van schatrijke verzamelaars en aan de muren van de grootste musea ter wereld.

Geld, macht en passie

Natuurlijk werd het lot van de meesterwerken ook bepaald door menselijke verhalen: een zakenman met schulden, een officier die een werk op slinks wijze in handen krijgt en het sluw weet te verpatsen, een flamboyante kunstverzamelaar of een nazi met een grote liefde voor vrouwelijk naakt. Soms verdwijnt een werk zelfs mysterieus in de nevelen van de geschiedenis om dan plots, ergens helemaal anders en totaal onverwacht, opnieuw op te duiken. Maar altijd weer komen de schilderijen boven water om uiteindelijk hun weg te vinden naar de muren van de meest gerenommeerde musea, waar ze nu bewonderd worden door kunstliefhebbers van over de hele wereld.

Thomas ontmoet onderweg historici, kunstkenners en andere experten, schilders en nazaten van vroegere eigenaars. Zij helpen hem de knopen in de geschiedenis te ontwarren. Zo werpt Weg van het meesterwerk een nieuw licht op de mooiste werken van Vlaamse Meesters.

Weg van het meesterwerk is een programma van Edwin Colebunders en Jeroen Bryon in samenwerking met het productiehuis Sylvester voor Canvas. 

Aflevering 1: Bruegel - De korenoogst

Pieter Bruegel de Oude (1525/30-1569) schilderde De korenoogst in 1565. Het schilderij hangt sinds 1919 in het Metropolitan Museum of Art in New York.

De korenoogst toont een typisch Vlaams tafereel uit het boerenleven, maar het doek doorkruiste zowat heel Europa en kwam uiteindelijk in Amerika terecht. Thomas Vanderveken ontdekt dat de eerste eigenaar, een Antwerpenaar, het meesterwerk van Bruegel ooit als onderpand gebruikte voor een belastingschuld van een zakenrelatie.

Die beslissing bepaalde de hele verdere geschiedenis van het werk want daardoor kwam het achtereenvolgens in Brussel, Praag en Wenen terecht. Daar leek het zijn definitieve bestemming te hebben gevonden. Maar dat was buiten de verzamelwoede van Napoleon gerekend, die op dat moment zowat heel Europa leegroofde voor zijn eigen kunstcollectie. De korenoogst ontsnapte maar net aan de hebzucht van de keizer. Maar daardoor verdween het schilderij bijna in de anonimiteit.

Gelukkig vond het door een speling van het lot zijn weg terug via Frankrijk naar België. En toch prijkt het nu aan de muur van het Metropolitan Museum in New York. Daarvoor zorgde een doortrapte kunsthandelaar die de kunst van het verkopen wel heel goed in de vingers had.

Met de medewerking van o.a:

Sabine Pénot, curator KHM Wenen; Manfred Sellink, directeur Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen; Michaël Borremans, kunstenaar; Sam Dillemans, kunstenaar; Luc Tuymans, kunstenaar; Jeroen Olyslaegers, auteur; Marie Juliette Marinus, archivaris Stadsarchief Antwerpen; Jan Dirk Baetens, kunsthistoricus Radboud Universiteit; Luc Duerloo, historicus Universiteit Antwerpen; Thierry Lentz, directeur Fondation Napoléon; Alexandra Jaffré, kunsthistorica; Pieter Trogh, historicus In Flanders Fields Museum; Alice Hoppe-Harnoncourt, kunsthistorica; Maryan Ainsworth, curator Metropolitan Museum New York; Nadine Orenstein, curator Metropolitan Museum New York; Claudia Goldstein, kunsthistorica William Paterson University; Prins William Lobkowicz.   

Aflevering 2: Rubens - Diana en haar nimfen vertrekken op jacht

Peter Paul Rubens (1577-1640) schilderde Diana en haar nimfen vertrekken op jacht tussen 1615 en 1620. Het schilderij hangt sinds 1959 in het Cleveland Museum of Art.

Het verhaal van Diana en haar nimfen vertrekken op jacht van Rubens leest als een ware misdaadroman inclusief de obligate nazi’s. Het is misschien niet het meest bekende werk van de Antwerpse meester, maar de reis die het heeft gemaakt, is des te boeiender.

Ze brengt Thomas Vanderveken onder meer naar het Londen van de 19de eeuw, waar kunsthandelaars de prijzen kunstmatig opdreven en de slavenhandel de kunst moest financieren. De wulpse nimfen volgden het spoor van het geld doorheen de geschiedenis en het schilderij kwam aan de muren te hangen van wereldberoemde bankiers zoals de Barings en Rothshilds.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het geroofd door de nazi’s en kwam het terecht bij Hermann Göring. Na de oorlog werd het terugbezorgd aan de rechtmatige eigenaars en uiteindelijk verkocht aan het Cleveland Museum of Art.

Met de medewerking van o.a.:

Emmanuelle Polack, kunsthistorica; Michaël Borremans, kunstenaar; Sam Dillemans, kunstenaar; Luc Tuymans, kunstenaar; Albert Feiber, curator Dokumentation Obersalzberg; Ilse von zur Mühlen, kunsthistorica Bayerische Staatsgemäldesammlungen München; Betsy Wieseman, curator Cleveland Museum of Art; Lord Northbrook; Clementine Sinclair, veilingmeester Christie's Londen; Julia Armstrong-Totten, kunsthistorica; Barbara Lasic, kunsthistorica University of Buckingham; Patrick van der Vorst, kunstadviseur; Alice Taatgen, curator Koninklijk Paleis Amsterdam; Kees Zandvliet, historicus Universiteit van Amsterdam; Bert Watteeuw, kunsthistoricus Rubenianum.

Aflevering 3: Van Eyck - Portret van Giovanni Arnolfini en zijn vrouw

Jan Van Eyck (1390-1441) schilderde het Portret van Giovanni Arnolfini en zijn vrouw in 1434. Het schilderij hangt sinds 1842 in de National Gallery in Londen.

Met zijn wonderbaarlijke techniek en mysterieuze symboliek is het Arnolfini-portret zonder twijfel een van de meest tot de verbeelding sprekende schilderijen uit de kunstgeschiedenis. Zo kent iedereen wel de merkwaardige spiegel op het schilderij met daarin de reflectie van de meester zelf. Maar dat dit meesterwerk vandaag nog te bewonderen is in de National Gallery in London, mag ook een wonder heten. Want Thomas ontdekt dat het werk verschillende keren ternauwernood aan de vernietiging ontsnapte.

 Het verhaal begint in Van Eycks werkplaats in Brugge en brengt Thomas via Mechelen tot in Spanje. De hoofdrolspelers zijn de meest prominente figuren uit de geschiedenis van de Lage Landen. In Spanje ontdekt Thomas hoe het meesterwerk maar net kon worden gered uit een grote brand en hoe het door Joseph Bonaparte, de broer van de keizer en zelf koning van Spanje, bijna het land uit werd gesmokkeld. Het Arnolfini-portret bleef uiteindelijk op het slagveld achter. Om via een reeks onwaarschijnlijke plotwendingen in Londen terecht te komen.

Met de medewerking van o.a.:

Jan Dumolyn, historicus UGent; Maximiliaan Martens, kunsthistoricus UGent; Till-Holger Borchert, directeur Brugse musea; Michaël Borremans, kunstenaar; Sam Dillemans, kunstenaar; Luc Tuymans, kunstenaar; Jan van den Berghe, journalist en auteur; Dagmar Eichberger, kunsthistorica Universität Heidelberg; Alison Smith, curator National Portrait Gallery Londen; Charles Wellesley, 9de Duke of Wellington; Alejandro Vergara, curator Prado Madrid; Elena Vázquez Dueñas, kunsthistorica Universidad Complutense de Madrid; Thierry Lentz, directeur Fondation Napoléon; David Botello, auteur; Enrique Marty, kunstenaar; José Luis Sancho Gaspar, onderzoeker Patrimonio Nacional; Jacqueline van Waardenburg-Kerkhoff, historica.

Extra foto's vindt u hieronder en op het VRT-Persportaal pers.vrt.be

Meer over het najaar van Canvas.