Wat houdt ons tegen? – Aflevering 4: Een circulaire wereld. Leven binnen de grenzen van de planeet

Minder uitstoten en zo de klimaatopwarming afremmen, is niet voldoende. Ook op andere vlakken leven we niet binnen de grenzen van onze planeet. We putten de natuurlijke grondstoffen uit. En we vernietigen op grote schaal de biodiversiteit, wat ecosystemen ondermijnt en tot een ware natuurcrisis leidt. Klimaatwetenschapper en transitiedeskundige Jan Rotmans schetst de ernst van die crisis: “Als je een volgorde van problemen zou moeten geven, dan is de coronacrisis een kleine golf. De klimaatcrisis een grote golf. En dan krijgen we de natuurcrisis. Dat is een enorme golf. Dat is het grootste probleem waar wij voor komen te staan.”

Circulaire economie

Lionel Devlieger zoekt met zijn bedrijf Rotor oplossingen voor de bouwsector: “Als je een CO₂-kanon zou willen uitvinden, dan zou je een cementoven moeten tekenen. Dan is het fenomeen van wegwerpgebouwen des te absurder: gebouwen die afgebroken worden, louter omdat ze niet meer modieus zijn.” Rotor heeft er mee voor gezorgd dat de oude Philipstoren in het centrum van Brussel niet werd afgebroken, maar werd gerenoveerd. 89% van het gebouw, waaronder de volledige betonnen structuur, werd behouden. 98% van het pand is bewaard, gerecycleerd of hergebruikt. In het magazijn van Rotor worden bouwmaterialen uit bestaande gebouwen hersteld en weer verkocht. ‘Urban mining’ heet dit fenomeen, of stadsmijnbouw.

Materialen hergebruiken is de essentie van de circulaire economie. De firma InHout bouwt houten woonmodules die na gebruik weer kunnen worden verkocht. Onlangs zorgden zij voor een primeur met hun eerste zogenaamde ‘inschuifhuis’. Een oud rijhuis in Gent werd afgebroken en in de vrijgekomen ruimte werd een volledig afgewerkte houten woning ingeschoven.

Herstellende landbouw

Door het gebruik van pesticiden en kustmest en door het diepe ploegen waarbij CO2 uit de bodem vrijkomt, heeft de landbouw een enorme impact op zowel het klimaat als de natuur. Tijs Boelens doet aan regeneratieve of herstellende landbouw. Daardoor kon hij grond die volledig verarmd was door de traditionele landbouw herstellen tot een gezonde, vruchtbare grond vol bodemleven. Tijs verzorgt de bodem, zoals hij zelf zegt, dan ook “alsof het mijn kind is”. De herstelde grond slaat nu ook veel koolstof op, belangrijk in de strijd tegen de klimaatverstoring. Door kleine ingrepen in het landschap, zoals het planten van hagen en bomen die als windscherm dienen tussen de akkers, beschermt Tijs zijn gewassen zowel tegen droogte als hevige regenval. En ook de biodiversiteit vaart daar wel bij.

Kringlooplandbouw

Bij kringlooplandbouw draait alles om gesloten natuurlijke kringlopen. Veeteelt blijkt hierbij een belangrijke schakel. Dat kringloopaspect is bij de zogenaamde megastallen volledig verdwenen. Daar blijft de boer met een overschot aan mest zitten, met alle stikstofproblemen van dien.

Professor agro-ecologie Marjolein Visser: “We moeten onze veestapel reduceren. Maar de overheid moet de boeren die zij heeft meegesleurd in de schaalvergroting wel vergoeden of compenseren. Want zij begrijpen er niks meer van. Eerst jarenlang pushen in één richting en dan plotseling zeggen: nu moet het helemaal anders.”

De boer van de 21^ste eeuw

Het grote probleem is het Europese landbouwbeleid. Dat bestaat nu vooral uit directe subsidies, gekoppeld aan de grootte van het bedrijf. Milieueconoom Steven Van Passel: “De subsidies moeten de boer belonen voor diensten die hij verleent aan ons bodembeheer, onze biodiversiteit en ons natuurbeheer. Want net landbouwers hebben daar interessante hefbomen en mogelijkheden om dat goed te doen.” Maar de agro-industrie verzet zich hiertegen. Landbouwers zitten vaak in een spiraal van schuld en afhankelijkheid van de agro-industriële sector en zijn machteloos.

Boeren beheren 40% van het land. Zonder hen kunnen we de klimaat- en de natuurcrisis niet oplossen. Zij worden misschien wel de belangrijkste schakels in de transitie. Marjolein Visser: “Ik denk dat de tijd rijp is om de boer van de eenentwintigste eeuw een nieuw elan te geven. "Misschien ziet die boer er wel uit als Tijs Boelens, die een duidelijke boodschap heeft: “Stop met alleen maar te doemdenken over dat klimaat, gebruik dat nu eindelijk eens als drive, als motor om ons naar een andere plek te loodsen.”

De boeren hebben Jill Peeters echt geraakt: “Ik vond dat echt fantastisch. Zo inspirerend. Ik ga nooit meer op dezelfde manier naar landbouwers kijken. Zij kunnen echt een verschil maken, zij kunnen echt voor het land zorgen. En het feit dat dat jonge mensen zijn, dat ze vechters zijn en doorzetters, dat geeft mij hoop!”

Met Ignace Schops (directeur van het Regionaal Landschap Kempen en Maasland, voorzitter Europarc Federation), Luc Bas (hoofd Coördinatie en Strategie Europees Milieuagentschap), Hans Bruyninckx (directeur Europees Milieuagentschap), Tomas Wyns (expert klimaatbeleid), Jan Rotmans (klimaatwetenschapper en transitiedeskundige), Hans Van Scharen (onderzoeker bij ‘lobbywaakhond’ Corporate Europe Observatory), Marjolein Visser (professor Agro-Ecologie), Steven Van Passel (hoogleraar Milieueconomie) en Lionel Devlieger (projectmanager bij Rotor), Valérie Vermandel (coördinator renovatie MultiTower), Kristof De Jaeger (InHout), Klara Malschaert (eigenares inschuifhuis), Johan Eggers (oprichter Reused), Tijs Boelens (tuinbouwbedrijf De Groentelaar), Hilde en Seppe Nechelput (veeteeltbedrijf Dubbel Doel).